Τι είναι μαντινάδα
Μαντινάδα λέγεται η στροφή με δυο στίχους που ομοιοκαταληκτούν απαραίτητα και τέσσερα ημιστίχια που το 1 και 3 δεν ομοιοκαταληκτούν απαραίτητα. Το μέτρο (= οι τονισμένες και άτονες συλλαβές, καθώς και αυτές που άδονται με επιμήκυνση ή επιβράδυνση) των στίχων του ποιήματος αυτού είναι ανάλογα με το σκοπό ή το μέτρο του χορού που συνοδεύει.
Ετυμολογία της λέξης μαντινάδα
Η λέξη μαντινάδα προέρχεται ετυμολογικά από τα «μαντεύω μαντεύομαι» απ' όπου και μάντης, μαντείο κ.α. επειδή το ποίημα μαντινάδα, όπως λέει και η ιστορία του, περιέχει χρησμό ή άλλως προμήνυμα, έκφραση απόκρισης, προαίσθημα ή συναίσθημα κ.τ.λ. Ο χρησμός και η προφητεία είναι κατά βάση συναίσθημα, το τι αισθανόμαστε και η μαντινάδα τη ψυχική μας κατάσταση εκφράζει. Παρέβαλε και ότι οι μαντινάδες ποτέ δεν αναφέρουν τα ονόματα αυτών στους οποίους απευθύνονται και με μαντική εξακριβώνεται.
Κατά άλλους η λέξη μαντινάδα προέρχεται είτε από το βενετσιάνικο matinada = ιταλικά mattino είτε από το λατινικό mandatum. Ωστόσο η βενετσιάνικη λέξη mane > mattino = η αυγή, έχει έννοια που δε συνάδει προς αυτή της ελληνικής λέξης «μαντινάδα». Ομοίως η λατινική λέξη mando > mandatum = το μαντάτο, η εντολή ( και εξ αυτού «άκουσες τα μαντάτα» = άκουσες τις εντολές, άρα τα νέα) έχει έννοια που δε συνάδει με αυτή της ελληνικής λέξης «μαντινάδα». Προφανώς αυτά να είναι δάνεια από τα ελληνικά «μαντεύω, μαντινάδα...», όπως και τόσες άλλες λέξεις: teatro, commodia...
Η λέξη «μαντίλι, μαντίλα» δεν είναι από το «μαντεύω», όπως λέγεται, αλλά από το ιμάς > ιμάντος, μαντίλα, κεφαλομάντιλο..
Η ιστορία της μαντινάδας
Σύμφωνα με το Στράβωνα (Γεωγραφικά Ι, IV ), ο κρητικός μάντης και προφήτης Επιμενίδης (6ος αι. π.Χ.) έγραφε τους καθαρμούς και τους χρησμούς σε ποίηση, έπη. Ομοίως, ο Παυσανίας («Αττικά», 34) αναφέρει ότι στο μαντείο του Αμφιάραου (Το Αμφιαράειο ήταν μαντείο, ναός και θεραπευτήριο κοντά στον Ωρωπό και στο οποίο γινόταν και αγώνες μουσικοί και γυμνικοί) υπήρχε ένας Κρητικός με το όνομα Ιοφών από την Κνωσό που τους χρησμούς των εξηγητών τους έλεγε με εξάμετρους στίχους και μ΄ αυτά είχαν φτιαχτεί έπη.
O Διόδωρος Σικελιώτης (Ιστορική Βιβλιοθήκη 5, 74 - 76) μας πληροφορεί ότι ο Απόλλωνας, ο Θεός της μουσικής, αν και ονομάζεται Λύκιος και Πύθιος, γεννήθηκε στην Κρήτη και εκεί εφεύρε τη λύρα και τη μουσική, το τόξο και την ιατρική με τα φάρμακα, μέσω μαντικής. Ειδικά τη λύρα του την επινόησε ο Ερμής. Γιος του Απόλλωνα ήταν ο Ασκληπιός , στον οποίο έμαθε τα της ιατρικής και έτσι ο Ασκληπιός έγινε μετά ο Θεός της ιατρική. Επομένως η ποίηση και η μουσική ξεκίνησαν από την Κρήτη ή είναι στο αίμα των Κρητικών εδώ και χιλιάδες χρόνια, από Μινωικής εποχής.
Μαντινάδες στην Κρήτη
Οι Κρητικοί μιλούν με μαντινάδες
"Ότι και να 'χει ο Κρητικός
με λόγια δεν το λέει,
με μαντινάδες χαίρεται,
με μαντινάδες κλαίει!"
Οι Μαντινάδες είναι η πιο συνηθισμένη μορφή λαϊκού τραγουδιού και αποτελούν ποιητικό είδος διαδεδομένο σε ολόκληρη την Κρήτη. Η Κρητική μαντινάδα είναι δίστιχο με δεκαπεντασύλλαβους και ομοιοκατάληκτους στίχους στην διάλεκτο της Κρήτης. Κάθε μαντινάδα έχει αυτοτελές νόημα παρά την περιορισμένη έκταση της. Υπάρχουν ωστόσο και οι μαντινάδες που λέγονται σε απάντηση άλλης μαντινάδας. Στην περίπτωση αυτή η μια συμπληρώνει την άλλη και δεν ισχύει ο κανόνας του αυτοτελούς νοήματος.
Η μαντινάδα είναι ο ξεχωριστός τρόπος με τον οποίο οι νέοι, οι γέροι και τα παιδιά της Κρήτης έχουν τη δυνατότητα να εκφράζουν κάθε στιγμή τη πληθώρα και τη διαφορετικότητα των συναισθημάτων τους, τον πόνο, τη χαρά, την προσμονή, τη λαχτάρα, τον έρωτα, τον θυμό, την εκδίκηση, τη νοσταλγία. Εχουν ειπωθεί και συνεχίζουν να λέγονται χιλιάδες μαντινάδες για κάθε εκδήλωση της ανθρώπινης ζωής. Οι περισσότερες αφορούν την αγάπη και τον έρωτα αλλά δεν λείπουν οι σατυρικές, της ξενιτιάς, διδακτικές, πειρακτικές, του αρραβώνα και του γάμου, για θέματα της καθημερινότητας και φυσικά για τον θάνατο και την απώλεια αγαπημένων προσώπων.
Οι μαντινάδες λέγονται σε γλέντια με τη συνοδεία της λύρας, ή χωρίς όργανα σε παρέες, στο καφενείο, σε καθημερινές συζητήσεις. Οι περισσότερες σπάνια γράφονται σε κάποιο τετράδιο, και ακόμα λιγότερες τυπώνονται σε κάποιο βιβλίο. Πολλές λέγονται και ξεχνιούνται, αλλά οι καλύτερες αποστηθίζονται και περνούν από στόμα σε στόμα.
Μαντινάδες, η προέλευση τους
Οι μαντινάδες εμφανίστηκαν στην Κρήτη, σύμφωνα με τους ιστορικούς, κατά τον 15ο αιώνα, την περίοδο της Ενετοκρατίας. Οι Κρητικοί επηρεάστηκαν από τους Ενετούς ποιητές και την ευρωπαϊκή ποίηση και άρχισαν να χρησιμοποιούν την ομοιοκαταληξία, κάτι που δεν συνέβαινε μέχρι τότε. Καθοριστική φαίνεται να ήταν η επίδραση του Ερωτόκριτου στην επινόηση και την εξέλιξη της μαντινάδας. Πως άλλωστε να μην επηρεάσει τους ανθρώπους της Κρήτης, το ερωτικό ποίημα του Βιτσέντζου Κορνάρου με τους 10.000 στίχους του, που από τη στιγμή της δημιουργίας του (1590 μ.Χ) απαγγέλλονται και τραγουδιούνται διαρκώς αποσπάσματα του;
Οσο για τον ποιητικό λόγο γενικότερα, υπάρχουν ιστορικές πληροφορίες ότι χρησιμοποιούνταν στην Κρήτη από τους αρχαίους χρόνους. Για παράδειγμα ο Κρητικός μάντης και προφήτης Επιμενίδης (6ος αι. π.Χ.) έγραφε τους χρησμούς σε ποιητική μορφή. Επίσης αναφέρεται ο Ιοφών από την Κνωσό, ο οποίος έλεγε τους χρησμούς με στίχους στο μαντείο του Αμφιάραου στον Ωρωπό.
Μαντινάδες στην Κρήτη και την υπόλοιπη Ελλάδα
Αντίθετα με ότι πιστεύεται συνήθως, οι μαντινάδες δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο της Κρήτης. Μαντινάδες λέγονται επίσης τα λαϊκά δίστιχα στην Κάσο και Κάρπαθο, τα νησιά που γειτονεύουν με την Κρήτη στα ανατολικά της. Παρόμοια δίστιχα έχουν αναπτυχθεί και σε άλλα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου Πελάγους, ακόμα και στην Κύπρο, όπου είναι γνωστά σαν «τσατιστά».
Αυτό που διαφοροποιεί την Κρήτη, είναι ότι η παραγωγή μαντινάδων συνεχίζεται αμείωτη, ειδικά στα χωριά της Κρήτης. Αντίθετα στον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο έχει σταματήσει ή μειωθεί δραματικά. Η Κρήτη καταφέρνει να συνδυάζει την παράδοση με την προσαρμογή στις τεχνολογικές εξελίξεις, άγνωστο ως πότε. Μερικές φορές μάλιστα, ο συνδυασμός αυτός γίνεται με πολύ χιούμορ, όπως φαίνεται από την παρακάτω μαντινάδα:
«Θα βάλω υπολογιστή
απάνω στο μητάτο,
για να πουλώ στο Ιντερνετ
το γάλα των προβάτω».
* Μητάτο = πετρόχτιστο καταφύγιο των βοσκών στα βουνά της Κρήτης.
Διαγωνισμοί Μαντινάδας
Οι διαγωνισμοί μαντινάδας έχουν καθιερωθεί στην Κρήτη τα τελευταία χρόνια και καθοριστική είναι η συμβολή του Συλλόγου Κρητών Στιχουργών «Μιχάλης Καυκαλάς». Ο σύλλογος φέρει το όνομα του ιδρυτή του, γιατρού Μιχάλη Καυκαλά, που εκτός από μελετητής της μαντινάδας ήταν και μαντιναδολόγος ο ίδιος. Διαγωνισμούς μαντινάδας διοργανώνουν ο Δήμος Αγίου Νικολάου και ο Δήμος Ιεράπετρας, ο Σύνδεσμος Φιλολόγων Νομού Χανίων, η Φοιτητική Ένωση Κρητών Αθηνών, ενώ σε εξέλιξη βρίσκεται ο 7ος Παγκρήτιος Διαγωνισμός Μαντινάδας, που φέτος διοργανώνει ο Πολιτιστικός Σύλλογος Κορφών.
Το Σπίτι της Μαντινάδας
Σε αναπαλαιωμένο κτήριο του 1925 θα στεγαστεί στο χωριό Κορφές το Σπίτι της Μαντινάδας. Πρόκειται για ένα Λαογραφικό Μουσείο, το οποίο πρόκειται να στεγάσει εκτός από τις μαντινάδες και σημαντικά κομμάτια της παραδοσιακής αγροτικής ζωής της Μεγαλονήσου.
Χιλιάδες μαντινάδες παλιών και καταξιωμένων κρητικών μαντιδανολόγων αλλά και νέων, φιλοδοξείται να συγκεντρωθούν και να αποτελέσουν ένα πολύτιμο οδηγό για την μαντινάδα, που αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της κρητικής παράδοσης.
Το Μουσείο είναι ένα διώροφο, πετρόχτιστο, του 1925 που βρίσκεται στην πλατεία του χωριού και αγοράστηκε από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Κορφών.
«Στο ισόγειο του κτιρίου θα εκθέτονται εργαλεία, έπιπλα, ρούχα, συσκευές και οτιδήποτε άλλο χρησιμοποιούσαν οι αγρότες στην καθημερινή τους ζωή, ενώ οι επισκέπτες τους θα τα απολαμβάνουν με τη συνοδεία της κρητικής ρακής», εξηγεί ο κ. Φαραζάκης Κώστας, πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Κορφών και συμπληρώνει ότι «στον οντά του Μουσείου θα τοποθετηθούν όλες οι μαντινάδες που έχουμε στη διάθεσή μας. Φυσικά, οποιοσδήποτε θέλει μπορεί να μας φέρει το δημιούργημά του, ώστε να αποκτήσει κι αυτό τη δική του θέση στο χώρο».
Το κτίριο για το Μουσείο λοιπόν έχει βρεθεί, το μόνο που απομένει είναι να βρεθούν οι χρηματικοί πόροι για την αναπαλαίωσή του. Το έργο αναμένεται να είναι έτοιμο την επόμενη άνοιξη.
Από:
http://www.vagelis.gr/modules.php?name=Mantinada
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου