Η ασκομαντούρα των βοσκών

Στα βουνά της Κρήτης οι βοσκοί εμπνέονται από τον άγριο, όμορφο τόπο και μετατρέπονται σε καλλιτέχνες. Ενα καλάμι, μια πέτρα, μια προβιά, ένα ξύλο, όλα μεταποιούνται στις σκληροτράχηλες χέρες του βοσκού. Μεταμορφώνονται σε χειροτεχνήματα και μουσικά όργανα «Ενας από τους τελευταίους κατασκευαστές ασκομαντούρας μας ξεναγεί στα μυστικά της τέχνης του.

 

Στα χωριά της πάνω Ρίζας του Ψηλορείτη, οι βοσκοί, αφού κολατσίσουν, βγάζουν από τη βούργια (ταγάρι) την ασκομαντούρα, ένα πνευστό φτιαγμένο από το δέρμα της αίγας (κατσίκα) και την ανάσα του Διονύσου, που με τον αρχέγονο ήχο του γητεύει τα κοπάδια αλλά και τ” αγρίμια.

Η ασκομαντούρα ή φλασκομαντούρα θεωρείται ένα από τα αρχαιότερα παραδοσιακά μουσικά όργανα της Κρήτης. Δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες γι” αυτήν. Είναι ένα όργανο προς εξαφάνιση και κατάγεται πιθανότατα από τον άσκαυλο, ένα πνευστό όργανο-σύμβολο μέθεξης που το αναφέρει στη «Λυσιστράτη» ο Αριστοφάνης.

Η κατασκευή της

Ο Γιώργης Κουτεντάκης , κάτοικος Γέργερης, 81 χρόνων, θυμάται.

«Οταν ήμουν παιδί, έκανα παρέα δύο βοσκούς: τον Νταντουλόκωστα και τον Μπαξέ. Και οι δύο έπαιζαν και έφτιαζαν ασκομαντούρες». Παρατηρώντας και ρωτώντας έφτιαξε την πρώτη του ασκομαντούρα από εθιά (ιτιά). «Δεν ήταν τέλεια, αλλά έπαιζε και παίζει ακόμα». Από παιδί πελεκούσε και δεν δυσκολεύτηκε να φτιάξει τη σκάφη και να την κοσμήσει με ξόμπλια (διακοσμητικά σχέδια). Παρατηρώντας τον Νταντουλόκωστα και με τις ορμηνιές του Μπαξέ σιγά σιγά άρχισε να τελειοποιεί την τέχνη. «Η σκάφη θέλει μεγάλη μαστοριά, γιατί πρέπει να σκαφτεί το ξύλο και μετά να χωνευτούν τα καλάμια». Το πλάτος της σκάφης είναι περίπου 3 πόντους και ανοίγει 5 ζεύγη τρυπών για να παίζει με 5 δάχτυλα, 3 μπρος και 2 πίσω. Τον ήχο τον καθορίζει το μήκος του χωνιού. Οσο πιο κοντό τόσο πιο εύηχο. Στην τρύπα όπου φυσά ο μουσικός τοποθετούνται τα χαμπιόλια, από καλάμι κι αυτά. Ενα για κάθε καλαμένιο μουσικό αγωγό. Η δυσκολία των χαμπιολιών είναι ότι πρέπει και τα δύο να παράγουν τον ίδιο ήχο για να γίνουν ταίρι. Μόλις βρει το ταίρι τα τοποθετεί και τα δοκιμάζει αλλάζοντάς τους θέσεις μέχρι να συγχρονιστούν.

Τον ασκό τον έχει ήδη έτοιμο. «Στον έναν πόδα μπαίνει η σκάφη και στον άλλο το φυσητήρι και δένονται μ” έναν ιδιαίτερο τρόπο γυρίζοντας το δέρμα ώστε να μη φαίνονται οι ραφές. Το ίδιο γίνεται και με τα ραμμένα με δέρμα ανοιχτά μέρη της προβιάς». Το φυσητήρι το φτιάζει από καρυδιά, ενώ την ασκομαντούρα από σφεντάμια, ιτιά και σφάκα (πικροδάφνη). Αφού δεθούν, με το φυσητήρι φουσκώνει τον ασκό. Με μια βαλβίδα δικής του πατέντας ο ασκός κρατά τον αέρα μέσα και η ασκομαντούρα είναι έτοιμη για τα μουσικά δρώμενα. Πριν δεθεί η σκάφη, της έχει φτιάξει το ξόμπλι (ανάγλυφος διάκοσμος της σκάφης) το οποίο είναι περίτεχνο και η θεματολογία του έχει γεωμετρικά μοτίβα αλλά και θέματα εμπνευσμένα από τη φύση και είναι χωρισμένο σε ζώνες. Φτιάνει το σχέδιο με μολύβι και το σκαλίζει μ” ένα μικρό μαχαίρι, το ξομπλιαστήρι.

Η προβιά

«Η προβιά γίνεται αποκλειστικά από αίγα, κατά προτίμηση από κατσικάκι 15 κιλών». Η προβιά πρέπει να πλυθεί καλά για να φύγει η μυρωδιά. Στη συνέχεια μπαίνει στην άλμη όπως η φέτα, τουλάχιστον 15 μέρες, για να συντηρηθεί ώστε να μη σαπίσει και να μη μαδά. Παράλληλα ή μετά μπαίνει η στύψη για να την κάνει μαλακιά. Μετά ξαναπλένεται και ξυρίζει τα σημεία που θα δεθούν. Ράβει με δερμάτινα κορδόνια, τα ίδια με τα οποία ράβανε τα στιβάνια. Γυρνά ανάποδα την προβιά και την περνά μέσα από τις μικρές τρύπες των ποδιών ώστε να μη φαίνονται οι ραφές, μια τεχνική δύσκολη γιατί η προβιά είναι σκληρή και δύσκαμπτη αρχικά. Ολα λοιπόν τα δεσίματα είναι από μέσα, εκτός από της ασκομαντούρας που δένεται απ” έξω.

Στο χωριό Βορίζα βρίσκεται η Μονή Βαρσαμόνερου. Στον ναό του Αγίου Φανουρίου σώζεται τοιχογραφία όπου απεικονίζεται βοσκός να παίζει ασκομαντούρα, ενώ στο σύνηθες βουκολικό θέμα οι βοσκοί παίζουν φλογέρα.

Η νέα γενιά

Η περιοχή της πάνω Ρίζας, δηλαδή τα χωριά της νότιας πλευράς του Ψηλορείτη και κυρίως η Γέργερη διέθετε και διαθέτει πλούσια παράδοση στα λαϊκά πνευστά όργανα με πρωταγωνιστή την ασκομαντούρα.

Σήμερα υπάρχουν τέσσερις-πέντε κατασκευαστές, αλλά και δάσκαλοι, και πολλά παιδιά του χωριού ήδη από το Δημοτικό μαθαίνουν να παίζουν αλλά και να κατασκευάζουν. Ενα από αυτά είναι ο 10χρονος Διονύσης Καψάλης, ζωηρός και παθιασμένος με την ασκομαντούρα. Ασχολείται μόλις έναν χρόνο και ήδη παίζει αρκετά καλά πολλούς και δύσκολους σκοπούς. Δάσκαλός του ο Κωστής Μουζουράκης ο οποίος διδάσκει τις νότες με αριθμητικό σύστημα. Πρώτα μαθαίνουν να παίζουν με το θαμπιόλι, ένα είδος φλογέρας, και σιγά σιγά μπαίνουν και στον ασκό.

Κείμενο και φωτογραφίες του Βασίλη Μαθιουδάκη

http://www.efsyn.gr/?p=135425 

Περπατώντας στο μεγαλύτερο καλαμιώνα της Κρήτης

Την Κυριακή 6/10/2013 Creta-Dads, Mums και Kids συναντηθήκαμε στον αρχαιολογικό χώρο του Ανακτόρου των Μαλίων, με προορισμό τον υγρότοπο του Ποταμού Μαλίων. Εκεί μας περίμενε η Μαρία Νοΐδου, συντονίστρια εθελοντικών δράσεων για τους νησιωτικούς υγρότοπους του WWF Ελλάς. Μετά το καλωσόρισμα και κάποιες γενικές οδηγίες, ήμασταν έτοιμοι να ξεκινήσουμε!

Παρά τον άστατο καιρό των προηγούμενων ημερών, το πρωινό ήταν ηλιόλουστο και η θερμοκρασία ιδανική. Πρώτη μας στάση ο ελαιώνας κοντά στην Παραλία Ποταμού. Κάθε οικογένεια «υιοθέτησε» από ένα δέντρο και, σε ένα φάκελο που μας έδωσε η Μαρία, έβαζε φύλλα, κλαδάκια, πεσμένους καρπούς, κελύφη σαλιγκαριών… «Δεν καταστρέφουμε!», ήταν η οδηγία της Μαρίας. «Παίρνουμε μόνο ό,τι μπορούμε να συλλέξουμε από το έδαφος!»

Επόμενος σταθμός ο καλαμιώνας του Ποταμού Μαλίων. Εκεί, καθισμένοι αναπαυτικά σε ένα παχύ στρώμα από χόρτα, είχαμε την ευκαιρία να παρατηρήσουμε αρκετά πουλιά, που είτε είναι μόνιμοι κάτοικοι είτε σταματούν στον υγρότοπο για ανεφοδιασμό πριν συνεχίσουν το ταξίδι τους σε πιο θερμές χώρες. Σχεδόν 80 διαφορετικά είδη πουλιών έχουν καταγραφεί στον υγρότοπο και, καθώς πολλά μπορεί να ταξιδεύουν για περισσότερες από έξι ώρες, είναι σημαντικό να βρίσκουν τροφή και νερό όταν σταματούν εδώ.

Τελευταία στάση οι αμμοθίνες και η παραλία Ποταμού. Εκεί στρώσαμε τις ψάθες και τις κουβέρτες μας, φάγαμε, ξεκουραστήκαμε και τα παιδιά έφτιαξαν πανέμορφα κολλάζ με ό,τι είχαμε συλλέξει στη διαδρομή μας! Μικροί και μεγάλοι φύγαμε ενθουσιασμένοι που ανακαλύψαμε αυτό το οικολογικό διαμάντι τόσο κοντά στο Ηράκλειο! Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε μια CretaMum: «Ήταν απίστευτη η χαρά των μικρών παιδιών που ήρθαν σε επαφή με τη φύση. Ακόμα και τα πιο μικρά (2 ετών περίπου), παρακολουθούσαν με ενδιαφέρον και δεν είχαμε γκρίνιες. Απόλαυσαν με όλες τους τις αισθήσεις τη φύση. Άγγιξαν το χώμα, μάζεψαν φύλλα και σαλιγκάρια, έκοψαν λουλούδια! Αισθάνθηκαν ακόμα και τους μικρο-κινδύνους της φύσης όπως τα τσιμπήματα από αγκάθια που υπήρχαν διάσπαρτα στη διαδρομή μας. Τελικά η φύση είναι το πιο έξυπνο και εκπαιδευτικό παιχνίδι για παιδιά!»

Ευχαριστούμε πολύ την κα Μαρία Νοΐδου για την πρόταση να επισκεφτούμε τον υγρότοπο του Ποταμού Μαλίων, την όλη οργάνωση και την ξενάγηση.

«Η πρώτη εξόρμηση των CretaMums πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 6 Οκτωβρίου 2013 στον υγρότοπο του Ποταμού Μαλίων, σε συνεργασία με το Δίκτυο του WWF Ελλάς.»

 http://www.cretamums.gr/cretamums-εξορμήσεις/περπατώντας-στο-μεγαλύτερο-καλαμιών/

ΤΑ "ΚΑΖΑΝΕΜΑΤΑ 2013' ΤΩΝ ΚΡΗΤΩΝ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ

ΤΑ ΚΑΖΑΝΕΜΑΤΑ 2013

ΤΩΝ ΚΡΗΤΩΝ

ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ

Άρωμα Κρήτης πήραμε χθες 5.10.2013 στην πλατεία της Αγίας Παρασκευής, μέσα από τη διοργάνωση της εκδήλωσης «Καζανέματα 2013».

Ο Σύλλογος Κρητών και φίλων Κρήτης Αγίας Παρασκευής Αττικής οργάνωσε μια βραδιά που περιελάμβανε ρακοκάζανο, μουσική και χορό.

Γλεντήσαμε με τσικουδιά

και είπαμε να πιούμε

και από τις πίκρες της ζωής  

λίγο ν’ απαλλαγούμε!

Στο πλαίσιο της εκδήλωσης χόρεψαν τα χορευτικά συγκροτήματα του Συλλόγου Κρητών Αγίας Παρασκευής και του Συλλόγου Κρητών Νέας Ιωνίας, ενώ μουσική έπαιξε ο Μανώλης Παπαδομαρκετάκης με το καλλιτεχνικό του συγκρότημα.

Φυσικά υπήρχε πληθώρα κρητικών εδεσμάτων, όπως παραδοσιακό πιλάφι με βραστό,  γραβιέρα, αλλά και φρέσκια τσικουδιά κατ’ ευθείαν από το καζάνι.

Και δύο παρατηρήσεις. Το εύστοχο κάρφωμα της Τρόϊκας πέρασε μέσα στα γέλια των παρισταμένων ενώ η παρουσία κάποιων πολιτικών προσώπων και η αναφορά των ονομάτων τους πέρασε μέσα σε κλίμα γενικής αδιαφορίας και παγωμάρας ανάλογης των χθεσινών καιρικών συνθηκών στην Αγία Παρασκευή.

Και του χρόνου νάμαστε καλά σύντεκνοι να ξαναγιορτάσουμε τα καζανέματα και πάλι όλοι μαζί και κάτω από καλλίτερες συνθήκες.

http://boraeinai.blogspot.gr/2013/10/2013.html

Καζανέματα

Στο τέλος κάθε καλοκαιριού ο τεράστιος αμπελώνας της Κρήτης δίνει την πολύτιμη σοδειά του. Στις αρχές του φθινοπώρου ξεκινά μια ιδιαίτερη διαδικασία∙ μια ιεροτελεστία που οι ρίζες της μπορεί να χάνονται στα βάθη των αιώνων, αλλά διατηρεί μέχρι και σήμερα αναλλοίωτα τα χαρακτηριστικά της. Πρόκειται για τα καζανέματα, την παραγωγή, δηλαδή, της ξακουστής κρητικής ρακής.

Η ρακή ή τσικουδιά - το διάφανο μυρωδάτο νέκταρ της κρητικής γης - είναι απόλυτα συνδεδεμένη με την καθημερινότητα των περήφανων κατοίκων της. Συντροφεύει πόνους και χαρές, λύπες και ξεφαντώματα, γίνεται αφορμή για ανταμώματα, πυροδοτεί γλέντια και χορούς… 

Τα καζανέματα, αυτή η γνήσια έκφραση της κρητικής παράδοσης, αποτελούν το κεντρικό γεγονός του φθινοπώρου στο μεγάλο νησί. Αν βρεθείτε στην Κρήτη Νοέμβρη μήνα κάντε μια βόλτα στα ορεινά χωριά της ενδοχώρας και σίγουρα θα συναντήσετε κάποια παρέα να αποστάζει την παραδοσιακή ρακή.

Τα καζανέματα γίνονται σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους, όπου περίοπτη θέση κατέχει φυσικά το ρακοκάζανο. Το έθιμο του ρακοκάζανου θεσμοθετήθηκε από τον Ελευθέριο Βενιζέλο το 1920, οπότε και δόθηκαν ειδικές άδειες σε αγρότες, με στόχο την οικονομική ενίσχυσή τους μέσα από την παραγωγή τσικουδιάς. Από τότε μέχρι σήμερα, οι άδειες μεταβιβάζονται πατροπαράδοτα από πατέρα σε γιό και η όλη διαδικασία συνεχίζεται αναλλοίωτη.

Η διαδικασία της απόσταξης

Ως πρώτη ύλη στο ρακοκάζανο μπαίνουν τα τσίκουδα ή στράφυλλα (πολτοποιημένα σταφύλια), απομεινάρια του πατήματος των σταφυλιών για να βγει ο μούστος, τα οποία έχουν μείνει αποθηκευμένα σε μεγάλα βαρέλια για 20-40 ημέρες, οσότου γίνει η ζύμωση. Στη συνέχεια, προστίθεται η κατάλληλη ποσότητα νερού και ανάβεται η φωτιά. Καθώς το καζάνι αρχίζει να βράζει η διαδικασία της απόσταξης γίνεται μπροστά στα μάτια σας! Σε μια ώρα, σταγόνα σταγόνα αρχίζει να ρέει το πρώτο σώμα του αποστάγματος, το πρωτοράκι∙ πολύ δυνατή ρακή, σκέτο οινόπνευμα! Όσο συνεχίζεται η απόσταξη, η ρακή παίρνει τις σωστές αναλογίες και βαθμούς. Συνήθως το καζάνι «κλείνει» περίπου στους 18 βαθμούς. Η μοσχοβολιστή ρακή, αχνιστή ακόμη, δίνει το σύνθημα για τρικούβερτο γλέντι.

Όλα τα καλά της Εδέμ σ’ ένα τραπέζι

Τα τραπέζια και οι τάβλες που έχουν στηθεί από νωρίς είναι κατάφορτα με κάθε λογής τοπικά εδέσματα: πιταράκια, καλιτσούνια, ομαθιές, χοχλιούς μπουρμπουριστούς, ντάκους, πατάτες οφτές στη θράκα, βουτυράτες γραβιέρες για ν’ ανοίξει η όρεξη… 

Οι ψησταριές αγκομαχούν από το βάρος των ψητών που σερβίρονται σε υπερμεγέθεις ποσότητες. Εποχικά κρητικά προϊόντα, όπως φρέσκα καρύδια, κάστανα, ρόδια, μήλα και κυδώνια, χαρίζουν ιδιαίτερο χρώμα στο τραπέζι. Καλεσμένοι, φίλοι ακόμη και περαστικοί γίνονται μια μεγάλη παρέα και η ρακοκατάνυξη αρχίζει! Τα ποτήρια γεμίζουν, υψώνονται, ευχές για την υγειά του νοικοκύρη γεμίζουν τον αέρα. Τα όργανα αρχίζουν να παίζουν, οι καρδιές ζεσταίνονται, οι αγκαλιές ανοίγουν και το γλέντι ανάβει. Περίτεχνες δοξαριές οδηγούν τους λεβέντικους κρητικούς χορούς. Ριζίτικα τραγούδια, αυτοσχέδιες μαντινάδες, χωρατά και πειράγματα απογειώνουν το κέφι. Όλα μοιάζουν με γιορτή. Η κρητική ρακή δεν είναι απλά ένα τοπικό προϊόν. Είναι το απόσταγμα μιας γνήσιας παράδοσης που αρνείται να σβήσει. Είναι η ταυτότητα μιας κουλτούρας, που εκφράζει με τον καλύτερο τρόπο την κρητική φιλοξενία.

http://www.visitgreece.gr

Η ΠΑΡΑΛΙΑ ΣΤΟΝ ΑΦΕΝΤΗ ΧΡΙΣΤΟ ΣΗΜΕΡΑ